Απ' ό,που κι αν κατάγεται κανείς απ ό,που κι αν έρχεται ή πηγαίνει ό,τι κι αν σου λέει η γλώσσα του ή το χρώμα του, το ντύσιμό του ή η κοινωνική του θέση, όταν τον δεις να χορεύει αισθάνεσαι οτι κοινωνεί σε μια οικουμενική τελετή. Αισθάνεσαι οτι μεταμορφώνεται σε κάτι πιο διαυγές. Κι αυτό γιατί ο χορός είναι ένας ανθρωπολογικός κοινωνικός και ιστορικός χάρτης. 'Iσως να' ναι πάλι γιατί ο χορός εξυψώνει τον άνθρωπο απο το εγώ στο εμείς, όπως έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης.
Είτε όλοι μαζί είτε σε ζευγάρια ο χορός είναι ένας απο τους αρχαιότερους τρόπους έκφρασης ο οποίος εξελίχθηκε με τον καιρό σε υψηλή τέχνη, που πατώντας στους ρυθμούς και τις μελωδίες μιας μουσικής αλλα και με τη συνοδεία στίχων σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να περιγράψει αψεγάδιαστα την ιδιοσυγκρασία ενός ολόκληρου λαού με τη γλώσσα του σώματος.
Στις μέρες μας ένας απο πιο αγαπητούς, διαδεδομένους και εκφραστικούς χορούς είναι το Αργεντίνικο τάνγκο. Ιστορικά θα έλεγε κανείς οτι συγκαταλέγεται στους σύγχρονους χορούς καθώς δημιουργήθηκε απο Ευρωπαίους μετανάστες που ταξιδεψαν στην Αργεντινή αναζητώντας δουλειά, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Πρόκειται λοιπόν για ένα κράμα διαφορετικών πολιτισμών κι ένα γλυκόπικρο απόσταγμα ζωής που έδεσαν αρμονικά με το πέρασμα των χρόνων.
Στη χώρα μας ανακαλύψαμε στο Tango μια εγγύτητα και ένα τόσο ευγενές πάθος που μας έκανε ενστικτωδώς να το αγκαλιάσουμε σφιχτά όπως σφίγγει ο άντρας τη γυναίκα στον Αργεντίνικο αυτό χορό. Ο Ταγκιέρος την Ταγκιέρα. Γιατί το τάγκο θέλει δύο.Και γιατί στην πραγματικότητα το Tango είναι αγκαλιά, μια συνομιλία των σωμάτων όπου δεν μεσολαβούν οι λέξεις και οι αμφισημίες τους αλλά η καθαρότητα του βλέμματος, η ενέργεια και η αίσθηση της επαφής των δύο σώματων.
Με αφορμή λοιπόν το Tango και το Tango Almagro θα βρεθούμε στην Κορίνθο για να συναντήσουμε την Ειρήνη Παπαγιαννοπούλου η οποία τα τελευταία χρόνια ασχολείται συστηματικά με τη μελέτη και τη διάδοση του αργεντίνικου tango, κάνοντας μαθήματα και σεμινάρια με διεθνούς φήμης ειδήμονες του είδους.
- Συνέντευξη στο Γιώργο Μελάνθη για τον "Εν Πλω web radio"
Γ.Μ: Το γεγονός ότι το Tango είναι σύγχρονος χορός μας βοηθάει να γνωρίζουμε με εγκυρότητα την καταγωγή του. Από που λοιπόν ξεκίνησε το Tango και τι σημαίνει;
Ε.Π: Πράγματι πρόκειται για έναν χορό που ανάγεται στους νεότερους χρόνους της ανθρωπότητας, αφού έχουμε μνείες γι’ αυτόν ήδη από τις αρχές του 19ου αι. Παρόλα αυτά, δε μπορούμε να μιλήσουμε με σιγουριά για την ακριβή του καταγωγή, καθώς πρόκειται για ένα λαϊκό δημιούργημα που διαδόθηκε από φτωχούς, άσημους ανθρώπους τους οποίους δεν κατέγραψε ποτέ η ιστορία. Εικάζεται πως προέρχεται από χορούς των Αφρικανών και γενικότερα των χαμηλών οικονομικά στρωμάτων που ζούσαν στη Λατινική Αμερική κατά την ίδια περίοδο. Το αξιοπερίεργο είναι πως παλαιότερα λεξικά αρχικά εξηγούσαν την ορολογία όπως την προανέφερα και αρκετές δεκαετίες μετά ερμήνευαν το tango ως ενασχόληση της υψηλής κοινωνίας.
Η αλήθεια φαίνεται να είναι πως ξεκίνησε από το λιμάνι και την ύπαιθρο, από μετανάστες όλων των ηπείρων, γεννημένος από την ανάγκη αυτών των ανδρών να συναντήσουν τη γυναικεία συντροφιά σε μία αχανή χώρα όπου ο πληθυσμός των εισερχομένων ήταν μεγαλύτερος του εγχωρίου, με αναλογία ανδρών- γυναικών 7 προς 1. Στην πορεία του αγαπήθηκε από όλο τον κόσμο ανεξαρτήτως καταγωγής και χωρητικότητας βαλαντίου, περνώντας από το λιμάνι και τα πορνεία, στις βεγγέρες και τις σάλες.
Υπάρχει η άποψη πως tango σημαίνει ‘’κλειστή θέση’’ ή ‘’επιφυλακτική κίνηση στο έδαφος’’.
Αυτό προέρχεται από την πορτογαλική λέξη tangere που πάει να πει ‘’αγγίζω’’. Δεν είναι ασφαλώς τυχαία μία τέτοια ερμηνεία, αν λάβουμε υπ’ όψιν τη στάση και την επαφή των σωμάτων κατά τη διάρκεια του χορού. Πρόσφατα δύο μαθηματικοί σε μία παρέα μου είπαν πως υπάρχει μία έννοια στην επιστήμη τους που εμπεριέχει τα πρώτα τέσσερα γράμματα (tang) και σχετίζεται με γραμμές. Μου άρεσε πολύ αυτή η προοπτική, γιατί ο δάσκαλός μου λέει πως το παραδοσιακό tango της δεκαετίας του 1940 κινείται σε γραμμές και μάλιστα πολύ αποκρυσταλλωμένες. Οποιαδήποτε κίνηση, ακόμη και κυκλική, στην ανάλυσή της βασίζεται σε μία γραμμικότητα.
Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει το Tango και το κάνει τόσο ιδιαίτερο;
Το αργεντίνικο tango είναι ένας αυτοσχεδιαστικός χορός ο οποίος διαρκώς εξελίσσεται από τη στιγμή που γεννήθηκε. Το μαγικό είναι πως το ίδιο τραγούδι, με τον ίδιο παρτενέρ και στον ίδιο χώρο, κάθε φορά αποδίδεται με διαφορετικό και ανεπανάληπτο τρόπο. Ταξιδεύεις σε άλλη πόλη ή χώρα και μπορείς να χορέψεις με τον οποιονδήποτε. Κάθε παρτενέρ προσθέτει την προσωπική του ταυτότητα και έτσι ο χορός αποκτά σασπένς. Οι κινήσεις γίνονται απροσδόκητες, ξαφνιάζοντας τους θεατές, αλλά και τους ίδιους τους χορευτές. Είναι ένας χορός πρόκληση.
Εκείνο όμως που πιστεύω πως κάνει το tango να ξεχωρίζει είναι το ότι χορεύεται αγκαλιά και πραγματώνεται μόνο με την επικοινωνία. Όπως λέει μία γνωστή δασκάλα, η Christine Denniston, όποιος φτάσει σε ικανό επίπεδο τεχνικής, καταλήγει σε μία κατάσταση ζεν που δύσκολα συναντά κανείς σε άλλους χορούς… Νομίζω πως αποτελεί ανθρώπινη αξία να χορεύεις με ένα άλλο σώμα, με μία δεύτερη ψυχή… Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το tango αναγνωρίζεται ως Μνημείο Προφορικής και Άυλης Κληρονομιάς της UNESCO.
Πόσα είδη Tango υπάρχουν;
Πολλά… Αλλά εδώ θα αναφέρω μόνο τις διαβαθμίσεις του αργεντίνικου που ουσιαστικά είναι το αυθεντικό το οποίο ενέπνευσε τα υπόλοιπα στις χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής (βλ. γαλλικό ή αμερικανικό)
Tango Orillero
Είναι ουσιαστικά το γνήσιο και αυθεντικό είδος tango που γεννήθηκε στα σοκάκια γύρω από τα μπαρ του Orillas (προάστιο του Buenos Aires)
Tango de Salon
Καθώς το αργεντίνικο tango βρέθηκε από τους δρόμους του Buenos Aires, στις αίθουσες χορού της υψηλής κοινωνίας, απέκτησε μία πιο επίσημη και πιο εκλεπτυσμένη όψη.
Show Tango
Αυτό το είδος tango ενώνει το Tango Orillero και το Tango de Salon σε μία πανδαισία χορογραφιών για τις εξαιρετικά δημοφιλείς περιοδείες που πραγματοποιούνται σε όλο τον κόσμο.
Tango Vals
Μία πολύ χαριτωμένη παραλλαγή του αργεντίνικου tango, κατά την οποία τα βήματα του χορεύονται στον ρυθμό του βιεννέζικου βαλς.
Milonga
Διασκεδαστική και γεμάτη ζωντάνια, η Milonga υπήρξε πρόδρομος του αργεντίνικου tango, από την οποία το τελευταίο δανείστηκε τις περισσότερες κινήσεις του.
CanyengueΊσως το πιο παλιό στυλ αργεντίνικου tango (1900-1940). Το στυλ αυτό είχε πολύ γρήγορο και ζωηρό ρυθμό (όμοιο με την σημερινή milonga).
Nuevo Tango
Το nuevo tango ξεκίνησε ως μία «παιδαγωγική» προσέγγιση του tango που θα εστίαζε στην δομική ανάλυση του χορού, όσον αφορά στα βήματα και στους συνδυασμούς τους.
Η διδασκαλία των κινήσεων του Tango είναι συγκεκριμένη ή υπάρχει η ελευθερία κίνησης και έκφρασης στους χορευτές;
Υπάρχουν κάποια βασικά στοιχεία που είναι σημαντικό να γίνονται κατανοητά από τα πρώτα έτη, για παράδειγμα το σωστό κράτημα στην αγκαλιά και ο χαρακτηριστικός τρόπος βαδίσματος. Αν οι μαθητές αποκτήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ευελιξία σε αυτά τα δύο κομμάτια, μπορούν να κάνουν πολλά (τηρουμένων των αναλογιών). Μετά αρχίζουν σιγά σιγά να μπαίνουν οι κινήσεις και αργότερα τα στολίδια που κουμπώνουν ακόμη περισσότερο με τα τερτίπια της μουσικής. Κάθε ορχήστρα κάνει τους χορευτές να προσαρμόζουν τα ίδια βήματα σε νέο πλαίσιο. Αυτό βέβαια έχει να κάνει πιο πολύ με την προσωπική ενασχόληση και το ταλέντο και λιγότερο με τα όσα μαθαίνει κανείς στο τμήμα. Μπορεί να διδαχθούμε πολλά, αλλά στην πίστα μαθαίνουμε να χορεύουμε σε πραγματικές συνθήκες.
Το Tango στην Ελλάδα. Έφτασαν πρώτα τα τραγούδια και μετά ο χορός; Γιατί μας είναι τόσο αγαπητός χορός;
Είναι ενδιαφέρον το ότι συνθέτες όπως ο Εduardo Bianco κατέφθασαν στην Ελλάδα του μεσοπολέμου και τα τραγούδια τους μεταφράστηκαν στα ελληνικά ! Οι Έλληνες λάτρεψαν πολύ και για αρκετά χρόνια το είδος. Για να είμαστε όμως ειλικρινείς, εδώ δεν χορεύαμε το αργεντίνικο, αλλά το γαλλικό ταγκό.
Πιο πολύ θαρρώ πως αγαπήσαμε τη μουσική και τα λόγια που μιλούσαν για αγάπες ή χαμένους έρωτες. Στην Αργεντινή λάτρευαν -και ίσως φανεί παράξενο- περισσότερο να ακούνε. Το tango και η μουσική του ήταν και είναι ξεχωριστός κόσμος. Πολλοί πήγαιναν για να απολαύσουν τις ορχήστρες της εποχής χωρίς να γνωρίζουν να χορεύουν.
Το αργεντίνικο οι Έλληνες το ξεκινήσαμε μόλις τη δεκαετία του 1990.
Με ποιόν τρόπο συνυπάρχουν στο Tango η μουσική και η ποίηση;
Με τον πιο καταλυτικό. Κι όχι μόνο συνυπάρχουν, συνδέονται άρρηκτα και χωρίς το ένα δεν υπάρχει το άλλο, τουλάχιστον για τους χορευτές της σάλας, γιατί στα shows χόρευαν και χορεύουν και τα ορχηστρικά κομμάτια. Υπάρχουν άπειρα τραγούδια, αμέτρητα διαμάντια της αργεντίνικης στιχουργικής που δεν σταματάνε να αναλίσκονται ως τις μέρες μας , που ερμηνεύτηκαν εναργώς και με το επάξιο πάθος από τους τραγουδιστές εκείνων των χρόνων.. Τα πρώτα τραγούδια tango σχετίζονταν με τον υπόκοσμο. Αργότερα με τον έρωτα ή την απογοήτευση από αυτόν, με την αγάπη, τις χαμένες πατρίδες, τα λατρεμένα πρόσωπα που δεν θα αντικρίζονταν ποτέ ξανά. Οι συνθέτες, οι στιχουργοί – ποιητές και οι ερμηνευτές των δεκαετιών αποτελούν αυτοτελή μελέτη που δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί εκτενώς σε μία απάντησή μου, ωστόσο οφείλω να επισημάνω πως καθόρισαν με τον τρόπο τους τη φιλοσοφία και τα διάφορα στυλ του χορού αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι του.
Το tango πέρασε από σαράντα κύματα. Ταξίδεψε πέρα από τον Ατλαντικό, στην Ευρώπη, κατακρεουργήθηκε, παραποιήθηκε μα -υπεράνω όλων- λατρεύτηκε. Στην Αργεντινή υπήρξαν δεκαετίες που το απέκρουσαν οι πολιτικές συνθήκες (μεταπερονική εποχή), η μόδα (ροκ εν ρολ) ή τα νέα ήθη. Τότε χορευόταν και ακουγόταν κρυφά, γι’ αυτό και γνωρίζουμε λίγα για το τι πραγματικά συνέβαινε. Για ολόκληρα χρόνια παραγκωνιζόταν, ειδικά όταν έγραφε μουσική ο Άστορ Πιατσόλα, ο οποίος αναδόμησε εκ νέου το tango, παρότι η πρόθεση του ήταν να γράψει εξολοκλήρου ακουστική μουσική που δεν προοριζόταν για χορογραφία. Έλεγε μάλιστα «εγώ γράφω μουσική για αφτιά και όχι για πόδια». Εν τέλει οι χορευτές τον αγάπησαν και χρησιμοποίησαν τις μελωδίες του σε παραστάσεις.
Υπάρχει κάποιος ηλικιακός ή άλλος περιορισμός σχετικά με την εκμάθηση του Tango;
Στην Αργεντινή, που είναι η γενέτειρά του, οι ηλικίες μπορεί να κυμαίνονται από είκοσι ως ενενήντα ! Στην Ελλάδα υπάρχουν και τμήματα με παιδιά του δημοτικού !
Ποιά είναι η αίσθηση που αφήνει στους χορευτές το Tango και ποιά συναισθήματα διεγείρει;
Ο καθένας θα μπορούσε να πει κάτι ξεχωριστό, όμως το tango είναι κάτι που αφήνει τα ίδια συμπτώματα σχεδόν σε όλους. Σαν ένα μικρόβιο, που ωστόσο λειτουργεί κατασταλτικά στους πόνους της ζωής. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν βάλει το tango στην καθημερινότητά τους. Για παράδειγμα πολλοί λένε πως χορεύουν κρυφά μόνοι τους στο δρόμο ή ότι αλλάζει όλη τους η γκαρνταρόμπα όντες επηρεασμένοι από το πάθος τους. Ότι ξυπνούν το πρωί και παρέα με τον καφέ τους ακούν tango, το ίδιο και στο αυτοκίνητο ή στην δουλειά.
Θα έλεγα πως μετά από μία τάντα αν ο άνθρωπος που χόρεψες σε σεβάστηκε, νιώθεις μία πληρότητα. Δεν ξέρω αν γεμίζει το κουτάκι του έρωτα, του πάθους, της φιλίας, της πατρικής ή μητρικής αγκαλιάς που ενδεχομένως υπολείπεται μέσα μας, αλλά θα μπορούσα να πω με βεβαιότητα πως γεμίζει το κουτάκι της μοναξιάς που αναμφισβήτητα ενυπάρχει σε όλους μας είτε λίγο είτε πολύ. Μετά όλα τα άλλα, αναλόγως με τις ανάγκες που έχει ο καθένας.
Ποιές είναι οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που πρέπει να έχει - να αποκτήσει κανείς για να γίνει καλός χορευτής Tango:
Για μένα πρώτα απ’όλα είναι απαραίτητο να υπάρχει εκτίμηση μεταξύ των δύο φύλων. Αποκλείεται να πάει καλά αν μία γυναίκα είναι ακραία φεμινίστρια και ένας άντρας πωρωμένος σοβινιστής. Νομοτελειακά. Έχοντας λοιπόν αυτόν τον σεβασμό προκύπτει μία ικανή βάση που θα απογειώσει τους χορευτές. Η αξιοπρέπεια στον εαυτό μας και η αφοσίωση στον άλλο μας καθιστά έτοιμους να χαλιναγωγήσουμε το πνεύμα και το σώμα στην τεχνική. Αν θέλετε να γίνω πιο συγκεκριμένη, η σωστή αγκαλιά και το βάδισμα με μουσικότητα, η προσοχή στον παρτενέρ και η προστασία του ιδίου αλλά και των υπολοίπων συγχορευτών στο χώρο, είναι αυτά που κάνουν έναν ταγκιέρο όχι απλά καλό, αλλά υπέροχο.
Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με το Tango;
Σπούδασα Ιστορία και στο πανεπιστήμιο όλο κάτι με τραβούσε να επιλέγω την παρακολούθηση μαθημάτων που αφορούσαν την Λατινοαμερικανική Ήπειρο με έμφαση στην ιστορία της Αργεντινής στην οποία ειδικευόταν η καθηγήτρια που την δίδασκε. Μάλιστα εκείνη είχε μεταφράσει μία μελέτη για το tango και η ίδια χόρευε. Θυμάμαι καρτ ποστάλ με ζευγάρια στο γραφείο της… Παραδόξως ποτέ δεν μου περνούσε από το μυαλό ότι θα έμπαινα στη διαδικασία να παρακολουθήσω αυτό το χορό! Ούτε κατά διάνοια !
Το 2010 είχα μόλις επιστρέψει στην Κόρινθο. Ένας γνωστός μου από άλλη πόλη με ενημέρωσε πως γίνονται δωρεάν μαθήματα από μία ομάδα ερασιτεχνών στο Δήμο. Πήγα γιατί δεν είχα τι να κάνω εκείνο τον καιρό.
Με ποιόν τρόπο και πού ασχολείσαι τώρα με το Tango;
Τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι συστηματικά με τη μελέτη και τη διάδοση του αργεντίνικου tango, παρακολουθώντας μαθήματα και σεμινάρια με διεθνούς φήμης ειδήμονες του είδους και διατηρώντας το blog «Tango Almagro» το οποίο αποπειράται να αποτελέσει ένα πανόραμα για οτιδήποτε αφορά το συγκεκριμένο χορό. Σκοπός του είναι η ενημέρωση των φίλων αυτού και κατ' επέκτασιν η διάδοσή του. Φέτος διδάσκω δωρεάν σε αρχαρίους φίλους του είδους στον κοινωνικό χώρο «Σβούρα» (Κόρινθος).
